TELESFORO MONZON eLab / Euskal Herrigintza Laborategia

Animalien kontsumoa birpentsatzen hurrengo pandemia globala prebenitzeko

Testu hau beste hizkuntza hauetan ere eskuragarri: Español

Animalien kontsumoa birpentsatzen hurrengo pandemia globala prebenitzeko.

Animalien kontsumoa birpentsatzen hurrengo pandemia globala prebenitzeko.

eneko_axpe

ENEKO AXPE

Fisikan doktorea, Marie Curie doktoretza ondokoko kidea.
Stanfordeko Unibertsitatea eta NASA.

Download PDF

ENEKO AXPE

Fisikan doktorea, Marie Curie doktoretza ondokoko kidea.
Stanfordeko Unibertsitatea eta NASA.

Download PDF

Benetan sinestezina da. 2007an argitaratutako artikulu zientifiko batek hondamendia iragarri zuen, eta hau esan zigun:

"Jakina da koronavirusek birkonbinazio genetikoak jasaten dituztela, eta horrek agerraldi berriak eragin ditzakeela. Ferra-saguzarretan SARS-CoV-aren antzeko birusen gordailu handi bat egotea, Txinako hegoaldean ugaztun exotikoak jateko dagoen kulturarekin batera, erloju-bonba bat da."

Hamabi urte geroago, zenbait ikerketek Huananeko itsaskien handizkako merkatuan saltzen ari ziren animalia basatiek SARS-CoV-2 agerraldia piztu zutela iradokitzen dute, mundu osoan lehen hilabeteetan bakarrik milaka heriotza eragin dituena. SARS-CoV-2 ezagutzen den zazpigarren koronabirusa bilakatu den bitartean, gizakiak infektatzeko gai dena, Europako Batzordeak H5N8 hegazti-gripearen kasu berri bat baieztatu zuen Alemaniako hegazti-haztegi batean. COVID-19 zoonosi zerrenda luze baten azkena baino ez da.

Produced by the National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID), this highly magnified, digitally colorized transmission electron microscopic (TEM) image highlights the particle envelope of a single, spherical shaped, Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) virion, through the process of immunolabeling, the envelope proteins, using rabbit HCoV-EMC/2012 primary antibody, and goat anti-rabbit 10nm gold particles.
(MERS-CoV) birusa. Argazkia: Centers for Disease Control and Prevention, Unsplash.

Zoonosiak gizakiak ez diren animalietatik gizakietara transmititzen diren gaixotasun infekziosoak dira. Hainbat ikerketa zientifikoren arabera, COVID-19 infektatutako animalia baten haragi kontsumoaren ondorioz sortu zen, seguruenik pangolin bat (mundu mailan gehien trafikatutako ugaztuntzat jotzen dena). Zoritxarrez, COVID-19 ez da animalien giza kontsumoak eragindako zoonosi bakarra, hurrengo taulan jasotzen den zerrenda luzeak adierazten duen bezala.

Gaixotasuna

Transmisioa (Animalien kontsumoarekin lotuta)

Angiostrongiliasia

Molusku eta krustazeo gordinen kontsumoa

Anisakiasia

Arrain eta txipiroi gordin edo erdi-gordinen kontsumoa

Hegazti-gripea

Hegaztiekin kontaktu zuzena

MERS

Gameluekin kontaktu zuzena

Kapilariasia

Arrain gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa

Klamidiek eragindako infekzioak

Ardiekin kontaktua erditu ondoren

COVID-19

Pangolin-okelaren kontsumoa (posiblea)

Creutzfeldt-Jakob gaixotasunaren aldaera

Infektatutako abereen haragiaren kontsumoa

Zistizerkosia eta teniasia

Txerri gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa

Elikagai intoxikazioa

Abereen eta hegazti gordin edo erdi garbien kontsumoa

Giardiasia

Esporak edo kisteak hartzea

Gnatostomiasia

Haragi eta arrain gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa

Legenarra

Infektatutako armadilloak, tximuak, untxiak edo karraskariak zuzenean ukitzea edo kontsumitzea

Txerri-gripea

Txerri-haragi infektatuaren kontsumoa

Toxokariasia

Larbak haragi gordinean edo erdi-gonrdinean hartzea

Trichinelosia

Haragi gordin edo erdi-gordinaren kontsumoa

Baina, zergatik kezkatu behar gaituzte zoonosiek? Zein dira animalien giza kontsumoak eragindako gaixotasun infekziosoak? Harrigarria bada ere, zoonosiak gizakiengan gertatzen diren gaixotasun infekzioso guztien %60 dira, eta azaleratzen ari diren gaixotasun infekzioso guztien %75 dira, NBEren arabera. Beraz, animaliak jateari uzteko garaia al da? Animaliak kontsumitzeari uzteak, jakina, zoonosi askoren eragin hilgarria murriztuko luke etorkizunean. Aldiz, animalien kontsumoak eragindako hurrengo munduko pandemia prebenitzeko estrategia zorrotza baina ez hain gogorra izateko bidea, zoonosi-pandemien jatorriak identifikatzea eta horiei gure elikadura-sistema birdiseinatuz aurre egitea litzateke. Egun elikadura-sistemak dituen albo-kalteak – hilgarriak – ez dituen elikadura-sistema bat.

Beraz, animaliak jateari uzteko garaia al da? Animaliak kontsumitzeari uzteak, jakina, zoonosi askoren eragin hilgarria murriztuko luke etorkizunean.

Argazkia: Stijn te Strake, Unsplash.

2002an, animalia basatien merkatu batean hasi zen animalien SARSa gizakiei transmititzen, COVID-19ren kasuan bezala. Gizakiek zibeten birusa harrapatu zuten, eta, aldi berean, saguzarren birusa. Gaur egun, merkatu horiek hornitzen dituzten ehiztariek oraindik ere hainbat espezie basati ehizatzen dituzte, eta denak batera saltzen dituzte eroslez beteta dauden merkatuetan. Animalia basatien merkatuak oso ezagunak dira Asiako ekialde eta hego-ekialde osoan, non harrapatutako animalia basatiak (biziak eta hilak) elikagai gisa edo “medikuntza” tradizionalean erabiltzeko osagai gisa saltzen diren. Animalia basatien merkatuak epidemien abiarazle gisa identifikatu dira. OMEak, duela gutxi, merkatu horiek debekatzeko eskatu du, “merkatu horiek gaixotasunen haztegi perfektuak” direla esanez.

Etxeko animaliei dagokienez, animalien hazkuntza intentsiboa ere zoonosi askoren jatorri gisa identifikatu izan da. 1997an, oso hilgarria zen hegazti gripea (H5N1) Txinako oilasko haztegi industrial batean hasi zen. 12 urte geroago, Ipar Carolinan (AEB), H1N1 txerri gripea txerri haztegi batean sortu zen. 2018an, elikagaien segurtasunerako Europako agintariek behien entzefalopatia espongiforme kasu berri baten berri eman zuten, Eskoziako behi-hazkuntza intentsiboko etxalde batean. Gaixotasun hau, behi eroen gaixotasun bezala ezagutzen dena, gizakiengana ere zabal daiteke, gaur egun oraindik heriotzak eragiten dituen Creutzfeldt-Jakob gaixotasunaren aldaera sortuz. Etxalde industrialetan animaliak pilatzeak, batzuetan espezie desberdinetakoak direlarik, pandemia global berri bat izateko probabilitatea handitzen du.

Animalia basatien merkatuak epidemien abiarazle gisa identifikatu dira. OMEak, duela gutxi, merkatu horiek debekatzeko eskatu du, “merkatu horiek gaixotasunen haztegi perfektuak” direla esanez.

Euskal Herriari dagokionez, oso urrutikoak iruditzen zaizkigun herrialdeetako gobernuen elikagaien arloko erabakiek gure osasunean eragina izan dezaketela argi izan behar dugu, egungo pandemiarekin ikusi ahal izan dugun bezala. Txina, Vietnam, Thailandia edo Birmania bezalako herrialdeek animalia basatien merkatuak ez ixtea erabaki zuten, nahiz eta erabaki horrek ekar zitzakeen ondorio larrien jakitun izan. Azkenik, Wuhaneko animalia bizien merkatu batean sortutako agerraldi batek ehunka heriotza eragin ditu Gasteizen.

Ildo beretik, Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna (EHNE) sindikatuak Europar Batasunak eta AEBk behi-okel estatubatuarra sartzeko sinatu berri duten akordioa salatu zuen. EHNEren arabera, AEBetatik datorren haragiak ez lituzke Europak eskatzen dituen osasun, animalien ongizate eta trazabilitate arloko kontrol zorrotzak gaindituko. Hala ere, gure lurraldeko ustiategietako animalien ongizateari buruzko oinarrizko araudi orokorra kontsultatzen badugu, espero ez dugun zerbait aurki dezakegu. Martxoaren 10eko 348/2000 Errege Dekretuan, ordenamendu juridikoan sartzen da 98/58/EE Zuzentaraua, ustiategietan animaliak babesteari buruzkoa. Bada, behiei buruzko gomendioa batzorde iraunkorrak hartu zuen… 1988an! Ordutik hona Europako etxalde industrialetan sortu diren zoonosi berri guztiekin, eta eskuratutako jakintza zientifiko eta sanitario guztiarekin, ez al da iritsi jada araudi hori eguneratzeko ordua, 32 urteren ondoren? Zoonosi epidemikoen agerraldi berriak prebenitzeko, logikoa dirudi erantzuna baiezkoa izatea. Are logikoagoa, euskal abeltzaintzek inoiz baino gehiago ekoizten dutenean.

Europako etxalde industrialetan sortu diren zoonosi berri guztiekin, eta eskuratutako jakintza zientifiko eta sanitario guztiarekin, ez al da iritsi jada araudi hori eguneratzeko ordua, 32 urteren ondoren?

2019an argitaratutako DATACOMEX datuen arabera, haragiaren eta txerri-produktuen euskal esportazioak %46 inguru hazi dira azken 3 urteotan, urtean 2.113 tona baino gehiago. Espero dugu 14,2 milioi eurotik gorako salmenten igoera handi horiek kontrolak gutxitzeko arrazoi ez izatea, alderantziz, animaliak pilatzea saihesteko balio beharko luke, adibidez. Behiei dagokienez, Europako araudiak honako hau dio, eta hitzez hitz aipatzen dut:

"Behien bizitokiak animaliak arazorik gabe garbitzeko eta mugitzeko askatasuna izan dezaten, etzateko, atseden hartzeko, norberaren jarrerak hartzeko, lo egiteko edo askatasunez luzatu eta altxatzeko eraiki beharko dira.

Behiek eta bigantxek […] ahal denean kanpora irteteko aukera izan beharko lukete, eta, ahal dela, udan egunero. ".

Benetan, behi hazkuntza intentsiboko etxalde industrial guztietan, Euskal Herrian bereziki, eta Europan oro har, arau horiek errespetatzen al dira? Eusko Jaurlaritzak urrezko aukera du modu askoz zorrotzago eta prebentiboagoan arautzeko, abeltzaintzako ustiategietan eta animalien garraioan animalien ongizatea kontrolatzeko egungo plan ofiziala aurten amaituko baita.

Transmission electron microscopic image of an isolate from the first U.S. case of COVID-19, formerly known as 2019-nCoV. The spherical viral particles, colorized blue, contain cross-sections through the viral genome, seen as black dots.
COVID-19 lehen kasu estatubatuarreko isolatzaile baten transmisio-elektroiaren irudi mikroskopikoa, 2019-nCoV izenez ezaguna. Partikula biral esferikoek, kolore urdinekoek, zeharkako sekzioak dituzte genoma biralaren bidez, puntu beltz gisa ikusiak.
Argazkia: Centers for Disease Control and Prevention, Unsplash.

Laburbilduz, gaixotasun infekziosoen etorkizuneko agerraldiak eragin ditzaketen funtsezko bi faktore identifikatu dira: animalia basatien merkatuak eta etxeko animalien etxalde industrialak. Munduko pandemiek, COVID-19k eragindakoak kasu, jarraitu egingo dute, gobernu eta legegileek hau guztia kontuan hartu, neurri disruptiboak erabili eta modu erabakigarrian arautu ezean. Gaur egun, neurri askoz zorrotzagoak behar dira elikagaien politikan, kalitatean, elikagaien banaketan eta elikagaien segurtasunean, horrekin abeletxe industrialetan animaliak pilatzea mugatzeko eta basa-espezieen kontsumoa eta merkatuak debekatzeko. Espero dezagun artikulu hau eta, garrantzitsuena dena, COVID-19aren pandemia, giza bizitza ugari salba ditzakeen arreta-deia izatea.