Hamabi urte geroago, zenbait ikerketek Huananeko itsaskien handizkako merkatuan saltzen ari ziren animalia basatiek SARS-CoV-2 agerraldia piztu zutela iradokitzen dute, mundu osoan lehen hilabeteetan bakarrik milaka heriotza eragin dituena. SARS-CoV-2 ezagutzen den zazpigarren koronabirusa bilakatu den bitartean, gizakiak infektatzeko gai dena, Europako Batzordeak H5N8 hegazti-gripearen kasu berri bat baieztatu zuen Alemaniako hegazti-haztegi batean. COVID-19 zoonosi zerrenda luze baten azkena baino ez da.

Zoonosiak gizakiak ez diren animalietatik gizakietara transmititzen diren gaixotasun infekziosoak dira. Hainbat ikerketa zientifikoren arabera, COVID-19 infektatutako animalia baten haragi kontsumoaren ondorioz sortu zen, seguruenik pangolin bat (mundu mailan gehien trafikatutako ugaztuntzat jotzen dena). Zoritxarrez, COVID-19 ez da animalien giza kontsumoak eragindako zoonosi bakarra, hurrengo taulan jasotzen den zerrenda luzeak adierazten duen bezala.

Gaixotasuna	Transmisioa (Animalien kontsumoarekin lotuta)
Angiostrongiliasia	Molusku eta krustazeo gordinen kontsumoa
Anisakiasia	Arrain eta txipiroi gordin edo erdi-gordinen kontsumoa
Hegazti-gripea	Hegaztiekin kontaktu zuzena
MERS	Gameluekin kontaktu zuzena
Kapilariasia	Arrain gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa
Klamidiek eragindako infekzioak	Ardiekin kontaktua erditu ondoren
COVID-19	Pangolin-okelaren kontsumoa (posiblea)
Creutzfeldt-Jakob gaixotasunaren aldaera	Infektatutako abereen haragiaren kontsumoa
Zistizerkosia eta teniasia	Txerri gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa
Elikagai intoxikazioa	Abereen eta hegazti gordin edo erdi garbien kontsumoa
Giardiasia	Esporak edo kisteak hartzea
Gnatostomiasia	Haragi eta arrain gordinaren edo erdi-gordinaren kontsumoa
Legenarra	Infektatutako armadilloak, tximuak, untxiak edo karraskariak zuzenean ukitzea edo kontsumitzea
Txerri-gripea	Txerri-haragi infektatuaren kontsumoa
Toxokariasia	Larbak haragi gordinean edo erdi-gonrdinean hartzea
Trichinelosia	Haragi gordin edo erdi-gordinaren kontsumoa

Baina, zergatik kezkatu behar gaituzte zoonosiek? Zein dira animalien giza kontsumoak eragindako gaixotasun infekziosoak? Harrigarria bada ere, zoonosiak gizakiengan gertatzen diren gaixotasun infekzioso guztien %60 dira, eta azaleratzen ari diren gaixotasun infekzioso guztien %75 dira, NBEren arabera. Beraz, animaliak jateari uzteko garaia al da? Animaliak kontsumitzeari uzteak, jakina, zoonosi askoren eragin hilgarria murriztuko luke etorkizunean. Aldiz, animalien kontsumoak eragindako hurrengo munduko pandemia prebenitzeko estrategia zorrotza baina ez hain gogorra izateko bidea, zoonosi-pandemien jatorriak identifikatzea eta horiei gure elikadura-sistema birdiseinatuz aurre egitea litzateke. Egun elikadura-sistemak dituen albo-kalteak – hilgarriak – ez dituen elikadura-sistema bat.

2002an, animalia basatien merkatu batean hasi zen animalien SARSa gizakiei transmititzen, COVID-19ren kasuan bezala. Gizakiek zibeten birusa harrapatu zuten, eta, aldi berean, saguzarren birusa. Gaur egun, merkatu horiek hornitzen dituzten ehiztariek oraindik ere hainbat espezie basati ehizatzen dituzte, eta denak batera saltzen dituzte eroslez beteta dauden merkatuetan. Animalia basatien merkatuak oso ezagunak dira Asiako ekialde eta hego-ekialde osoan, non harrapatutako animalia basatiak (biziak eta hilak) elikagai gisa edo “medikuntza” tradizionalean erabiltzeko osagai gisa saltzen diren. Animalia basatien merkatuak epidemien abiarazle gisa identifikatu dira. OMEak, duela gutxi, merkatu horiek debekatzeko eskatu du, “merkatu horiek gaixotasunen haztegi perfektuak” direla esanez.

Etxeko animaliei dagokienez, animalien hazkuntza intentsiboa ere zoonosi askoren jatorri gisa identifikatu izan da. 1997an, oso hilgarria zen hegazti gripea (H5N1) Txinako oilasko haztegi industrial batean hasi zen. 12 urte geroago, Ipar Carolinan (AEB), H1N1 txerri gripea txerri haztegi batean sortu zen. 2018an, elikagaien segurtasunerako Europako agintariek behien entzefalopatia espongiforme kasu berri baten berri eman zuten, Eskoziako behi-hazkuntza intentsiboko etxalde batean. Gaixotasun hau, behi eroen gaixotasun bezala ezagutzen dena, gizakiengana ere zabal daiteke, gaur egun oraindik heriotzak eragiten dituen Creutzfeldt-Jakob gaixotasunaren aldaera sortuz. Etxalde industrialetan animaliak pilatzeak, batzuetan espezie desberdinetakoak direlarik, pandemia global berri bat izateko probabilitatea handitzen du.

Euskal Herriari dagokionez, oso urrutikoak iruditzen zaizkigun herrialdeetako gobernuen elikagaien arloko erabakiek gure osasunean eragina izan dezaketela argi izan behar dugu, egungo pandemiarekin ikusi ahal izan dugun bezala. Txina, Vietnam, Thailandia edo Birmania bezalako herrialdeek animalia basatien merkatuak ez ixtea erabaki zuten, nahiz eta erabaki horrek ekar zitzakeen ondorio larrien jakitun izan. Azkenik, Wuhaneko animalia bizien merkatu batean sortutako agerraldi batek ehunka heriotza eragin ditu Gasteizen.

Ildo beretik, Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna (EHNE) sindikatuak Europar Batasunak eta AEBk behi-okel estatubatuarra sartzeko sinatu berri duten akordioa salatu zuen. EHNEren arabera, AEBetatik datorren haragiak ez lituzke Europak eskatzen dituen osasun, animalien ongizate eta trazabilitate arloko kontrol zorrotzak gaindituko. Hala ere, gure lurraldeko ustiategietako animalien ongizateari buruzko oinarrizko araudi orokorra kontsultatzen badugu, espero ez dugun zerbait aurki dezakegu. Martxoaren 10eko 348/2000 Errege Dekretuan, ordenamendu juridikoan sartzen da 98/58/EE Zuzentaraua, ustiategietan animaliak babesteari buruzkoa. Bada, behiei buruzko gomendioa batzorde iraunkorrak hartu zuen… 1988an! Ordutik hona Europako etxalde industrialetan sortu diren zoonosi berri guztiekin, eta eskuratutako jakintza zientifiko eta sanitario guztiarekin, ez al da iritsi jada araudi hori eguneratzeko ordua, 32 urteren ondoren? Zoonosi epidemikoen agerraldi berriak prebenitzeko, logikoa dirudi erantzuna baiezkoa izatea. Are logikoagoa, euskal abeltzaintzek inoiz baino gehiago ekoizten dutenean.

2019an argitaratutako DATACOMEX datuen arabera, haragiaren eta txerri-produktuen euskal esportazioak %46 inguru hazi dira azken 3 urteotan, urtean 2.113 tona baino gehiago. Espero dugu 14,2 milioi eurotik gorako salmenten igoera handi horiek kontrolak gutxitzeko arrazoi ez izatea, alderantziz, animaliak pilatzea saihesteko balio beharko luke, adibidez. Behiei dagokienez, Europako araudiak honako hau dio, eta hitzez hitz aipatzen dut: