TELESFORO MONZON eLab / Euskal Herrigintza Laborategia

Euskal Nazio Algoritmikoa sortuz (1/2)

Euskal Nazio Algoritmikoa sortuz:

Subirautza Teknologikoa
Post-COVID-19 gizartean (1/2)1

IGOR_CALZADA

Dr IGOR CALZADA

MBA, FeRSA. Ikertzaile/Gizarte Zientzilari Seniorra

University of Oxford / European Commission.

[sgb_pgawvc_pdf_button sgb_pgawvc_width=”40″ sgb_pgawvc_height=”60″ sgb_pgawvc_image=”8972″ sgb_pgawvc_class=”” sgb_pgawvc_id=””]

Dr IGOR CALZADA

MBA, FeRSA. Ikertzaile/Gizarte Zientzilari Seniorra

University of Oxford / European Commission.

[sgb_pgawvc_pdf_button sgb_pgawvc_width=”35″ sgb_pgawvc_height=”50″ sgb_pgawvc_image=”8972″ sgb_pgawvc_class=”” sgb_pgawvc_id=””]
ABSTRACT

COVID-19 krisi pandemikoaren ondorioz Euskal Herrian berriki sortu den egoera aztertzea du xede nagusi artikulu honek. Bereziki, estaturik gabeko nazioa izanik, premiazko esnaldi estrategiko bat beharrezkotzat jotzen du artikuluak erantzun eta begirada tekno-politiko batetik nazioartean bere rola berrirudikatzeko. Europako hiri-eskualdeen mosaikoa anitza izanagatik, konparatiboki Euskal Herrian zentratzen den politiken analisi estrategiko honek, eraldaketa digital, adimen artifiziala (AI), eta datuen gobernantza eta ekosistemek, hiritar eta erakundeak ahalduntzen lagun dezaketeela argudiatzen du balizko bide orri bat aurkeztuz bukaeran. Bide batez, Europako eta nazioarteko hiri, eskualde, eta nazioekin lankidetza transnazionalari irekiera emango ziolarik. Korapilatsuak diren ondorio lazgarriak ugariak izanik Europako hiri-eskualde askotan, artikulu honek Euskal Herriko eragileak animatzen ditu erantzun bateratu eta estrategiko bat kolektiboki lidera dezaten Europako beste lurraldeetako eragileekin elkarlanean. Zehazki, artikulua, orainarte hegemonikoak izan diren nazio-komunitate eta estatu-eraikuntza bezalako narratibak eguneratzen saiatzen da euskal nazio algoritmiko baten sorkuntza proposatuz. Horretarako beharrezkotzat jotzen du euskal enpresa, erakunde, gizarte zibil, akademia, eta ekintzaile/aktibisten arteko erantzun aktibo eta kooperatibo indartsu bat. Euskal nazio algoritmikoak lau palanka estrategiko izango lituzke aktibaziorako: (i) gizarte ongizatearen bermea eta justizia soziala (bizitza); (ii) eredu ekonomiko jasangarriak eta plataforma bidezko alternatiba sozio-ekonomikoak (ekonomia); (iii) gizarte onurarako adimen artifizial gardenagoa (tekno-politika); eta azkenik, (iv) demokratikoagoa eta ez hain distopikoa den panoptiko bat (demokrazia). Hartara, artikulu hau egun Europar Batasunak (EB) darabilen datu politiken debatean kokatzen da. Debate honen arabera, hiri-eskualdeen rola potentzialki berrindartu liteke, berauek EB-ren post-DBAO arautegiaren pean, datu ekosistemen lider bilakatuko balira. Horretarako, subirautza teknologikoan oinarrituak egon beharko luketen kasu, proiektu, eta egitasmoak burutzea ezinbestekoa litzateke eskualde eta tokian-tokiko eragileen artean. Politiken artikulu hau bi ataletan banatua dago: (i) Diagnosia eta (ii) Estrategia.

HITZ GAKOAK

Hiritartasun pandemikoa; Post-COVID-19 Gizartea; Nazio Algoritmikoak; Subirautza Teknologikoa; Euskal Herria; Estrategia; EB; Eraldaketa digitalak; Adimen artifiziala; Datu gobernantza/ekosistemak; Post-DBAO; hiri-eskualdeak; politikak.

Egunotan pasako da esamoldea entzuten dudan bakoitzean, astindu moduko bat ematen dit gorputzak, elektrifikatutako kalanbre horietako bat jasoko banu bezala. Normalitate hitza da betirako krisian sartu dena, erresilientzia globalizatuz eta gure bizitzak hauskorrak eginez. Ongietorriak Post-COVID-19 gizarte globalera.

Habermas-en esana datorkit gogora: Inoiz ez dugu hainbeste jakintzarik eduki, hain zuzen ere… gure ezjakintasunaz. 1945-1991 epealdiaren ostean (Gerra Hotzaren amaiera eta Sobietar Batasun oiharen disoluzioak markatuta), Fukuyama-k demokrazia liberalen gailentzea eta marxismoak egiten zuen historiaren irakurketa linealaren kontrara, historiaren amaiera bera aldarrikatu zuen. Harrezgero globalizazioaren loratze zoriontsu bat bizi izan dugu gaur artean. Wuhan-en sortu zen epidemia fokalizatu hau, modu sistemiko eta mailakatu batean krisi pandemiko, sozial, eta epe ertainean, hurrenkeran, algoritmiko eta klimatikoa bihurtzeko bidean baita. Krisiak ziklikoak izaki, hitzaurre hausnarketa gisa, gure artean inkonszienteki eraikitzen joan garen globalismo bizimolde hau amaitu dela dio Gray-k. Tximeleta efektu gisara aurkeztu zaigun zisne beltz fenomenoa den COVID-19 disrupzioak, nazioarteko geopolitika eraldatzen ari da munduko hiritar ‘librea’ izanik bere lehenengo biktima. Bitartean, gu, gure etxeetan sartuta mundu berri bat, aurrekoaren errautsetatik birsortzen pantailetatik ziztu bizian eta (guri) baimenik eskatu gabe ikustearen testigu gara. Etorkizuna ez da eraikitzen: etorkizuna ORAIN da.

Ilustrazioa: Ana Arranz.

Halaber, etorkizun honek konponente geo-ekonomiko eta geo-politiko nabarmena du krisi pandemiko honek duen dimentsioa har dezagun. McKinsey-ren eguneraketen arabera, 2020ko bigarren hiruhilabetean, munduko BPGk -%7.2a jeitsiera izango du. Baina deigarriena da, munduko hiru paradigma globalen ezberdintasuna tunelaren amaierari dagokionez: Txina 2021ko bigarren hiruhilabetean bueltatuko litzateke krisi aurreko garaira; EE.BB. 2024ko bigarren hiruhilabetean; eta Eurozona 2024 laugarren hiruhilabetean. Hurrenkeran egungo 2020ko bigarren hiruhilabetean: Txina izango litzateke kalte xumeena izango lukeena -%4.2ko jeitsierarekin, EE.BB. bigarren kaltuena -%11.1rekin; eta azkenik, itxura guztien arabera, Eurozonak jasoko luke egundoko zartakoa, -%13.2ko deshazkundearekin.

COVID-19-aren oldarketak, munduko hiru paradigma global hauek aspalditik adimen artifizialari dagokionean karriatzen zuten norgehiagoka areagotu besterik ez du egin (Artificial Intelligence, AI; Samoili et al. 2020). Halaber, COVID-19-aren kudeaketan azaleratu eta anplifikatu egin dira aspalditik somatzen ziren joerak eta kontraesanak paradigma ezberdinen artean (Allam & Jones 2020; Amat et al. 2020; Grundholm 2020):

(i) Txina aspalditik ari da esperimentatzen Social Credit System (SCS) delakoa, hiritarren kontrola gailendu eta totalitarimo/nazionalismo teknologiko gisako paradigma bati gradualki helduz (Kostka 2019; Sun & Yan 2020). Bestalde Huawei enpresa berritzailearen estrategia oso esanguratsua izaten ari da EB-rekiko hurbiltze-estrategiko bat aurreikusten delarik. COVID-19a, Txinaren estrategia geopolitiko global osoaren abiapuntua izan da.

(ii) Shozana Zuboff (Zuboff 2019), Harvard University-ko adituak maixuki azaldu bezala, GAFA gisa ezagunak diren Google, Apple, Facebook eta Amazon, zelatatze-kapitalismoa (surveillance capitalism) aspalditik praktikatzen darraite. Egunotan Apple eta Google-ek berriki aurkeztu duten akordioak, konfirmatu baino ez du egiten, norgehiagoka eta paradigmen arteko lehia. COVID-19-aren emergentzia-kudeaketa fintzeko, contact tracking-aren egitasmoa aurkeztu dute. Itzelezko inflexio puntua litzateke gure pribatasun eta datuen erabilgarritasunari dagokionez, Silicon Valley-ren esku utziz gure datu eta subirautza teknologikoa aurrerantzean. Alternabarik Europan, Europar Batasunaren (EB) alderik?

(iii) EB-k lan aintzindaria egin du azken urteotan Datuak Babesteko Arautegi Orokorra (DBAO, GDPR bezala ezaguna dena) sortzeko. Une honetan debate interesgarri bat sortu delarik pribatasuna bermatu vs etekin soziala ahalbidetu teknologiek COVID-19-a antzematen laguntzeko. Bitartean, Pan-European Privacy-Preserving Proximity Tracing bezalako egitasmo saretuak sortu dira oso abiada handian jada. Beraz, alternatibak sortze bidean egon litezke Europan: deszentralizazioa, data commons, pribatasuna, eta jabetza izanik subirautza teknologikoaren osagaiak.

Photo by Markus Spiske on Unsplash
Argazkia: Markus Spiske, Unsplash.

Nola ekidin Euskal Herria eta bere hiritarrak zelatatuak daudela etengabe Big Tech edota estatuaren kontrolaz? Nola diseinatu euskal estatu bat, hain zuzen ere, panoptiko digitalaren kontzeptutik urrun? Posible al da egungo mundu konplexu, interkonektatu, interdependiente, eta mugaz jositako honetan estatu bat izatea?

Honek zerikusia du Euskal Herriak, herri-proiektu gisara, estrategia digitala eta subirautza teknologiak bete beharko lukeen paperaz (Calzada 2019b), aurrean dugun ekonomia eta gizarte digitala ulertu eta gutxieneko berme demokratikoei eusteko bada ere (Calzada 2019a). Agian hemen, stakeholder-rak diren sektore publiko, pribatu, zibila, baina baita-ere akademia eta ekintzaile/aktibistak lerratzea falta litzatete euskal nazio algoritmiko bat erdiesteko. Hemen, EBren aterkipean, blockchain bezalako arkitekturak oso baliagarriak suertatu litezke gure hiru administrazioen artean (Calzada 2018a) (eta batipat gure metropolizatze-prozesua kontuan edukiz; Calzada 2018c) protokolo dezentralizatu eta sareratuak egikarizatzeko (Calzada 2018d). Nola jarri AI-a euskal nazio algoritmiko baten zerbitzura ongizate soziala bermatuz? (Floridi et al. 2020) Nola ekidin Euskal Herria eta bere hiritarrak zelatatuak daudela etengabe Big Tech edota estatuaren kontrolaz? Nola diseinatu euskal estatu bat, hain zuzen ere, panoptiko digitalaren kontzeptutik urrun? Posible al da egungo mundu konplexu, interkonektatu, interdependiente, eta mugaz jositako honetan estatu bat izatea? Euskal estatu batek demokratizazio eskeintza zabalena egitea ezinbestekoa litzateke. Beraz, estatugintza demokratikoa ez da posible izango nazio algoritmiko moduan operatzen hasten ezpagara behintzat. Gure hartueman guztiak daude zipriztinduta kodetutako sare, datu, eta hartuemanez: tekno-hiritar gara tekno-post-COVID-19 gizartean. Determinismo teknologiko ekiditeko bidea subirautza garatzea da, baina Europar hiri-eskualde, nazio eta estatuekin elkartasun eta lankidetza internazionalisten bidez (izan Estonia, edo izan Katalunia). Euskal errepublika bat nazio algoritmiko gisara operatzen irudikatu ahal dugu Europar federazio batean? Kontzertu berri honetan jokatzeko baliatu behar ditugu gure aukerak eta datu azpiegitura, erakunde eta ekosistema egituraturik gabe, gureak egingo du (Calzada & Almirall 2020). Ezingo ditugu euskal hiritarren eskubide digitalak babestu aurreratzean, ezta beraien lan, bizi, eta duintasun baldintzak bermatu (Calzada 2018b). Eta…ez al dira nahiko arrazoi euskal naziogintzaren narratiba berritu bati ekiteko?

Determinismo teknologiko ekiditeko bidea subirautza garatzea da, baina Europar hiri-eskualde, nazio eta estatuekin elkartasun eta lankidetza internazionalisten bidez (izan Estonia, edo izan Katalunia)

Agian, Euskal Herrirako egiten diren aurreikuspen eta analisietan, munduaren egituraketa berri honetan gobernantza digitalak, bereziki datu gobernantza (Ruppert et al. 2017) eta AI, gure bizitza eta ekonomian izango duen eragina hankapuntetan pasatzen da, gure bizitzari eragiten ez diotelakoan. Artikulu honek bereziki kontrakoa argudiatzen du: uste orokorraren arabera, gure muturraren aurrean auto-egituratzen ari den post-COVID-19 munduan, gobernantza digitala, datu ekonomiak, eta AI-k (i) gure egunerokotasuneko (BIZITZA), (ii) jateko gauzei buruz (EKONOMIA), (iii) erabiltzen ditugun azpiegitura eta sortzen ditugun ‘gure’ datuak (TEKNO-POLITIKA), eta azkenik, ondorioz, (iv) herri gisa antolatu dezakegun herrigintza eta nazioarteari begirako herri-proiektua erabat baldintzatzen ari da jada eta baldintzatuko du are gehiago bektore digitalak epe ertain eta luzean. Horretarako euskal nazio algoritmikoa sortzen joan behar dugu subirautza teknologikoak Europar testuinguruan (bereziki) irekitzen dizkigun aukera baliatuz (DEMOKRAZIA).

Euskal Nazio Algoritmikoa sortuz: Subirautza Teknologikoa Post-COVID-19 Gizartean
Diagrama: Igor Calzada.

Euskal Herriaren egituratze eta herrigintza estrategikorako burutzen dudan politikak eragiteko ekarpen zientifiko aplikatu hau bi ataletan dago egituratua: (i) Diagnosia: Egungo eszenatokiaren sintomatologia sozialaren faktoreak eta (ii) Estrategia: Eraldaketa palankak.

Euskal nazio algoritmikoa sortzen joan behar dugu subirautza teknologikoak Europar testuinguruan (bereziki) irekitzen dizkigun aukera baliatuz (DEMOKRAZIA)

1. Diagnosia: Egungo eszenatokiaren sintomatologia sozialaren faktoreak

COVID-19-a geratzeko etorri da. Egunotan Euskal Herrian sare sozialen bitartez errealitatea hiperbolizatzen ari gara, pandemiak infodemia elikatzen du. Norberaren balio-eskala eta ideologiaren baitan ordenatua eta filtratua, sintomatologia sozial anabasa osatzen ari gara. Honako faktoreen zerrendatze batera eraman gaitzake ariketa estrategiko gisa2: (i) zaintza; (ii) lanaren antolaketa-telelana; (iii) gainean izango dugun krisi ekonomikoa eta eratorria izango den hiperprekaritate, lanpostu galera, eta agian Oinarrizko Errenta Unibertsala; (iv) aldaketa klimatikoaren arriskuarekiko kontzientziaren esnaldia; (v) hezkuntza etxeratzearen ondorioak; (vi) teknologia (eta bere subirautza), datuak (eta bere gobernantza eta ekosistemak), AI, platformak (sharing economy), automatizazioa, algoritmoak (pribatasuna eta jabetza), eta ikusezina baina paradoxikoki gure mundua autoeratzen ari diren indar teknopolitiko globalen kontzientzia piztea; (vii) harreman personal eta psiko-sozialetan aldaera sakonak; (viii) kultura kontsumitzeko eta eratzeko modu deslokalizatuak; (ix) zientziaren rola gizarte berrikuntzaren gai gakoen zerbitzura jartzea; (x) lehiakortasun hutsa behingoagatik alboratu eta ongizate sozialarekin ezinbesteko oreka, ongizate estatua berreskuratuz eta berregituratuz; (xi) zerbitzu, sektore, eta politika publikoen berrikuntzaren beharra, behingoagatik aspaldian, estatuaren hegemonia edo behin-behinean esku hartzea sendotzeko aukera eta merkatuaren esku-beltz ikustezina ahultzea ahalbidetuz; (xii) hiritarren ongizatean zuzenean eragiten duten sektore ekonomikoen suspertze bat (elikagaigintza, gizarte-zaintza, turismoa, kultura, eta txikizkako merkataritza ekonomi eredu berri eta sozialetan oinarrituak egotea); (xiii) nazioartean orohar, eta EBn bereziki, internazionalismo aurrerakoi eta transnazional batean oinarritua egon beharko lukeen (ez dagoen) interdependentzia eta elkartasun sareak ehuntzearen garrantzia, ultralokalismoaren arriskuak (ere behar denean) gainazaleratuz; eta azkenik, (xiv) balio kate globalen uzkurketa eta ondorioz hiri-eskualdeen ekonomien indartzea.

Norberaren balio-eskala eta ideologiaren baitan ordenatua eta filtratua, sintomatologia sozial anabasa osatzen ari gara.

Krisi pandemikoak, prozesu ekonomiko, politiko, teknologiko eta sozial paraleloak abian jarri ditu, AI-ren kontrolaren norgehiagoka global batean hezurmamitzen ari dena, alegia krisi algoritmiko batean.

Guzti honek zerikusi zuzena du gobernantza, herrigintza, erakundetze, herri-estrategia, nazioa eta balizko estatugintza batetara lerratzeko urratsekin. Egungo eszenatokiaren sintomatologia sozialaren faktore hauek, ordea, ez dira modu lineal batean lerratzen eta ez dute izango bilakaera berdina Euskal Herrian. Maila geopolitiko global batean behintzat, Txinaren hegemonia oso nabarmena izango da eta EE.BB. krisi sakon batean sartzeko arriskua liteekena izango da (Trump-en lidergoaren beherakadarekin batera). Hala ere, lehen analisi honetan ez genuke ahaztu behar bi erraldoi hauen eta EBren arteko joko-zelaia, oso esparru ekonomiko estrategiko eta zeharkakoan gertatzen ari dela aspalditik: AI eta eraldaketa digitalen paradigmen konpetizio eta inposaketan. Oso komenigarria iruditzen zait, euskal hiritarraren bizitzan hain nabarmena ez den kontu honen azpimarra egitea, izan ere, ikustezin egitea ez du esan nahi eragin zuzena jadanik izaten ari ez denik. Nere tesia baita, krisi pandemiko eta algoritmikoa txapon berdinaren bi aldeak direla. Krisi pandemikoak, prozesu ekonomiko, politiko, teknologiko eta sozial paraleloak abian jarri ditu, AI-ren kontrolaren norgehiagoka global batean hezurmamitzen ari dena, alegia krisi algoritmiko batean. Algoritmoak ez dira hodeian dauden zerbait; algoritmoak euskal hiritarrok (are gehiago egunotan konfinamenduan egonik norbera bere etxean sartuta sareak eta Internet erabilera izugarri igo denean), patriketan nonahi daramagun sakeleko telefonoko zerbitzu eta nabigazioan sortzen ditugun ‘gure’ datuekin elikatzen ari gara etengabean. Honek zuzeneko zerikusia duelarik krisi honen ondorioen ostean ‘geratuko’ zaigun demokrazia mailarekin. AI, datu-ekosistemak, eta orohar eraldaketa digitalak ez dira jadanik gure bizitza eta gure herri proiektutik at egon beharko luketen gaiak. Kontrara, gomendatuko nuke ahalik eta lasterren gai hauek debate publikoan txertatu eta ekintza estrategiko inklusiboak abian jartzea Euskal Herriko lurraldeetako eragile eta interes-taldeekin (stakeholder-rekin). Subirautza teknologiaz ari naiz.

Photo by fabio on Unsplash
Argazkia: fabio, Unsplash.
  1. Artikulua aipatzeko: Calzada, Igor (2020), Euskal Nazio Algoritmikoa Sortuz: Subirautza Teknologikoa Post-COVID-19 gizartean/Setting up the Basque Algorithmic Nation: Technological Sovereignty Amidst the Post-COVID-19 Society. Bergara: TMLab.
    DOI: 10.13140/RG.2.2.28853.01766/1
  2. Zerrendatzea ez da osoa eta ez du bokaziorik osotasun bat errepresentatzeko baizik amalgamazio posible eta konplexu, alegia, ez lineal bat irudikatzeeko. Akats handi bat izango litzateke honako analisi estrategikoak soilik sektoreka egitea, izan ere badira aldagai batzuk independiente bilakatzen direnak, zeharkako bihurtuz ere alde berean. Eraldaketa digital eta AI-ari buruz ari naiz. Ez litzateke zuzena IKT etiketa beraz erabiltzea. Eraldaketa digitala eta AI-k, ekonomia, gizarte, geo-politika eta demokrazia gaietan zuzeneko eragina baitute modu ez-linealean operatuz.