Habermas-en esana datorkit gogora: Inoiz ez dugu hainbeste jakintzarik eduki, hain zuzen ere… gure ezjakintasunaz. 1945-1991 epealdiaren ostean (Gerra Hotzaren amaiera eta Sobietar Batasun oiharen disoluzioak markatuta), Fukuyama-k demokrazia liberalen gailentzea eta marxismoak egiten zuen historiaren irakurketa linealaren kontrara, historiaren amaiera bera aldarrikatu zuen. Harrezgero globalizazioaren loratze zoriontsu bat bizi izan dugu gaur artean. Wuhan-en sortu zen epidemia fokalizatu hau, modu sistemiko eta mailakatu batean krisi pandemiko, sozial, eta epe ertainean, hurrenkeran, algoritmiko eta klimatikoa bihurtzeko bidean baita. Krisiak ziklikoak izaki, hitzaurre hausnarketa gisa, gure artean inkonszienteki eraikitzen joan garen globalismo bizimolde hau amaitu dela dio Gray-k. Tximeleta efektu gisara aurkeztu zaigun zisne beltz fenomenoa den COVID-19 disrupzioak, nazioarteko geopolitika eraldatzen ari da munduko hiritar ‘librea’ izanik bere lehenengo biktima. Bitartean, gu, gure etxeetan sartuta mundu berri bat, aurrekoaren errautsetatik birsortzen pantailetatik ziztu bizian eta (guri) baimenik eskatu gabe ikustearen testigu gara. Etorkizuna ez da eraikitzen: etorkizuna ORAIN da.

Halaber, etorkizun honek konponente geo-ekonomiko eta geo-politiko nabarmena du krisi pandemiko honek duen dimentsioa har dezagun. McKinsey-ren eguneraketen arabera, 2020ko bigarren hiruhilabetean, munduko BPGk -%7.2a jeitsiera izango du. Baina deigarriena da, munduko hiru paradigma globalen ezberdintasuna tunelaren amaierari dagokionez: Txina 2021ko bigarren hiruhilabetean bueltatuko litzateke krisi aurreko garaira; EE.BB. 2024ko bigarren hiruhilabetean; eta Eurozona 2024 laugarren hiruhilabetean. Hurrenkeran egungo 2020ko bigarren hiruhilabetean: Txina izango litzateke kalte xumeena izango lukeena -%4.2ko jeitsierarekin, EE.BB. bigarren kaltuena -%11.1rekin; eta azkenik, itxura guztien arabera, Eurozonak jasoko luke egundoko zartakoa, -%13.2ko deshazkundearekin.

COVID-19-aren oldarketak, munduko hiru paradigma global hauek aspalditik adimen artifizialari dagokionean karriatzen zuten norgehiagoka areagotu besterik ez du egin (Artificial Intelligence, AI; Samoili et al. 2020). Halaber, COVID-19-aren kudeaketan azaleratu eta anplifikatu egin dira aspalditik somatzen ziren joerak eta kontraesanak paradigma ezberdinen artean (Allam & Jones 2020; Amat et al. 2020; Grundholm 2020):

(i) Txina aspalditik ari da esperimentatzen Social Credit System (SCS) delakoa, hiritarren kontrola gailendu eta totalitarimo/nazionalismo teknologiko gisako paradigma bati gradualki helduz (Kostka 2019; Sun & Yan 2020). Bestalde Huawei enpresa berritzailearen estrategia oso esanguratsua izaten ari da EB-rekiko hurbiltze-estrategiko bat aurreikusten delarik. COVID-19a, Txinaren estrategia geopolitiko global osoaren abiapuntua izan da.

(ii) Shozana Zuboff (Zuboff 2019), Harvard University-ko adituak maixuki azaldu bezala, GAFA gisa ezagunak diren Google, Apple, Facebook eta Amazon, zelatatze-kapitalismoa (surveillance capitalism) aspalditik praktikatzen darraite. Egunotan Apple eta Google-ek berriki aurkeztu duten akordioak, konfirmatu baino ez du egiten, norgehiagoka eta paradigmen arteko lehia. COVID-19-aren emergentzia-kudeaketa fintzeko, contact tracking-aren egitasmoa aurkeztu dute. Itzelezko inflexio puntua litzateke gure pribatasun eta datuen erabilgarritasunari dagokionez, Silicon Valley-ren esku utziz gure datu eta subirautza teknologikoa aurrerantzean. Alternabarik Europan, Europar Batasunaren (EB) alderik?

(iii) EB-k lan aintzindaria egin du azken urteotan Datuak Babesteko Arautegi Orokorra (DBAO, GDPR bezala ezaguna dena) sortzeko. Une honetan debate interesgarri bat sortu delarik pribatasuna bermatu vs etekin soziala ahalbidetu teknologiek COVID-19-a antzematen laguntzeko. Bitartean, Pan-European Privacy-Preserving Proximity Tracing bezalako egitasmo saretuak sortu dira oso abiada handian jada. Beraz, alternatibak sortze bidean egon litezke Europan: deszentralizazioa, data commons, pribatasuna, eta jabetza izanik subirautza teknologikoaren osagaiak.

Honek zerikusia du Euskal Herriak, herri-proiektu gisara, estrategia digitala eta subirautza teknologiak bete beharko lukeen paperaz (Calzada 2019b), aurrean dugun ekonomia eta gizarte digitala ulertu eta gutxieneko berme demokratikoei eusteko bada ere (Calzada 2019a). Agian hemen, stakeholder-rak diren sektore publiko, pribatu, zibila, baina baita-ere akademia eta ekintzaile/aktibistak lerratzea falta litzatete euskal nazio algoritmiko bat erdiesteko. Hemen, EBren aterkipean, blockchain bezalako arkitekturak oso baliagarriak suertatu litezke gure hiru administrazioen artean (Calzada 2018a) (eta batipat gure metropolizatze-prozesua kontuan edukiz; Calzada 2018c) protokolo dezentralizatu eta sareratuak egikarizatzeko (Calzada 2018d). Nola jarri AI-a euskal nazio algoritmiko baten zerbitzura ongizate soziala bermatuz? (Floridi et al. 2020) Nola ekidin Euskal Herria eta bere hiritarrak zelatatuak daudela etengabe Big Tech edota estatuaren kontrolaz? Nola diseinatu euskal estatu bat, hain zuzen ere, panoptiko digitalaren kontzeptutik urrun? Posible al da egungo mundu konplexu, interkonektatu, interdependiente, eta mugaz jositako honetan estatu bat izatea? Euskal estatu batek demokratizazio eskeintza zabalena egitea ezinbestekoa litzateke. Beraz, estatugintza demokratikoa ez da posible izango nazio algoritmiko moduan operatzen hasten ezpagara behintzat. Gure hartueman guztiak daude zipriztinduta kodetutako sare, datu, eta hartuemanez: tekno-hiritar gara tekno-post-COVID-19 gizartean. Determinismo teknologiko ekiditeko bidea subirautza garatzea da, baina Europar hiri-eskualde, nazio eta estatuekin elkartasun eta lankidetza internazionalisten bidez (izan Estonia, edo izan Katalunia). Euskal errepublika bat nazio algoritmiko gisara operatzen irudikatu ahal dugu Europar federazio batean? Kontzertu berri honetan jokatzeko baliatu behar ditugu gure aukerak eta datu azpiegitura, erakunde eta ekosistema egituraturik gabe, gureak egingo du (Calzada & Almirall 2020). Ezingo ditugu euskal hiritarren eskubide digitalak babestu aurreratzean, ezta beraien lan, bizi, eta duintasun baldintzak bermatu (Calzada 2018b). Eta…ez al dira nahiko arrazoi euskal naziogintzaren narratiba berritu bati ekiteko?

Agian, Euskal Herrirako egiten diren aurreikuspen eta analisietan, munduaren egituraketa berri honetan gobernantza digitalak, bereziki datu gobernantza (Ruppert et al. 2017) eta AI, gure bizitza eta ekonomian izango duen eragina hankapuntetan pasatzen da, gure bizitzari eragiten ez diotelakoan. Artikulu honek bereziki kontrakoa argudiatzen du: uste orokorraren arabera, gure muturraren aurrean auto-egituratzen ari den post-COVID-19 munduan, gobernantza digitala, datu ekonomiak, eta AI-k (i) gure egunerokotasuneko (BIZITZA), (ii) jateko gauzei buruz (EKONOMIA), (iii) erabiltzen ditugun azpiegitura eta sortzen ditugun ‘gure’ datuak (TEKNO-POLITIKA), eta azkenik, ondorioz, (iv) herri gisa antolatu dezakegun herrigintza eta nazioarteari begirako herri-proiektua erabat baldintzatzen ari da jada eta baldintzatuko du are gehiago bektore digitalak epe ertain eta luzean. Horretarako euskal nazio algoritmikoa sortzen joan behar dugu subirautza teknologikoak Europar testuinguruan (bereziki) irekitzen dizkigun aukera baliatuz (DEMOKRAZIA).

Euskal Herriaren egituratze eta herrigintza estrategikorako burutzen dudan politikak eragiteko ekarpen zientifiko aplikatu hau bi ataletan dago egituratua: (i) Diagnosia: Egungo eszenatokiaren sintomatologia sozialaren faktoreak eta (ii) Estrategia: Eraldaketa palankak.

1. Diagnosia: Egungo eszenatokiaren sintomatologia sozialaren faktoreak

COVID-19-a geratzeko etorri da. Egunotan Euskal Herrian sare sozialen bitartez errealitatea hiperbolizatzen ari gara, pandemiak infodemia elikatzen du. Norberaren balio-eskala eta ideologiaren baitan ordenatua eta filtratua, sintomatologia sozial anabasa osatzen ari gara. Honako faktoreen zerrendatze batera eraman gaitzake ariketa estrategiko gisa²: (i) zaintza; (ii) lanaren antolaketa-telelana; (iii) gainean izango dugun krisi ekonomikoa eta eratorria izango den hiperprekaritate, lanpostu galera, eta agian Oinarrizko Errenta Unibertsala; (iv) aldaketa klimatikoaren arriskuarekiko kontzientziaren esnaldia; (v) hezkuntza etxeratzearen ondorioak; (vi) teknologia (eta bere subirautza), datuak (eta bere gobernantza eta ekosistemak), AI, platformak (sharing economy), automatizazioa, algoritmoak (pribatasuna eta jabetza), eta ikusezina baina paradoxikoki gure mundua autoeratzen ari diren indar teknopolitiko globalen kontzientzia piztea; (vii) harreman personal eta psiko-sozialetan aldaera sakonak; (viii) kultura kontsumitzeko eta eratzeko modu deslokalizatuak; (ix) zientziaren rola gizarte berrikuntzaren gai gakoen zerbitzura jartzea; (x) lehiakortasun hutsa behingoagatik alboratu eta ongizate sozialarekin ezinbesteko oreka, ongizate estatua berreskuratuz eta berregituratuz; (xi) zerbitzu, sektore, eta politika publikoen berrikuntzaren beharra, behingoagatik aspaldian, estatuaren hegemonia edo behin-behinean esku hartzea sendotzeko aukera eta merkatuaren esku-beltz ikustezina ahultzea ahalbidetuz; (xii) hiritarren ongizatean zuzenean eragiten duten sektore ekonomikoen suspertze bat (elikagaigintza, gizarte-zaintza, turismoa, kultura, eta txikizkako merkataritza ekonomi eredu berri eta sozialetan oinarrituak egotea); (xiii) nazioartean orohar, eta EBn bereziki, internazionalismo aurrerakoi eta transnazional batean oinarritua egon beharko lukeen (ez dagoen) interdependentzia eta elkartasun sareak ehuntzearen garrantzia, ultralokalismoaren arriskuak (ere behar denean) gainazaleratuz; eta azkenik, (xiv) balio kate globalen uzkurketa eta ondorioz hiri-eskualdeen ekonomien indartzea.